اهمیت و مفهوم خودپنداره، راهکارهایی برای خودپنداره مثبت و عوامل موثر در رفتار کودکان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

اهمیت و مفهوم خودپنداره، راهکارهایی برای خودپنداره مثبت و عوامل موثر در رفتار کودکان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

"سامانه صدای مشاور تحصیلی"

مشاوره دهنده تخصصی

برای تماس با مشاورین ما تنها با تلفن ثابت و بدون گرفتن کد، با شماره  9099071613  تماس بگیرید.

تماس از 8 صبح تا 12 شب

 حتی ایام تعطیل

 اهمیت و مفهوم خودپنداره، راهکارهایی برای خودپنداره مثبت و عوامل موثر در رفتار کودکان و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

اهميت خودپنداره براي کساني که با تعليم و تربيت سر و کار دارند، امري کاملاً روشن و آشکار است. زيرا از ميان مسايل و موضوعات مختلفي که رفتار و نگرش انسان‌ها را عميقاً تحت تأثير قرار مي‌دهد، نگرش و طرز تلقي او نسبت به خودش است. همانطور که هر انساني نسبت به پديده‌‌هاي جهان و انسان‌هاي ديگر، طرز تفکر و برداشت‌هايي دارد، نسبت به خودش نيز داراي نگرش و برداشت‌هاي خاصي است که اين برداشت‌ها ممکن است مثبت، منفي، درست يا نادرست باشد. گاهي اوقات پيش مي‌آيد که برخي از افراد با وجود آنکه داراي مهارت‌ها و توانايي‌هاي زيادي هستند، اما به دليل مواجه شدن با شکست و عدم موفقيت‌هاي تصادفي در گذشته، در خود احساس ناتواني مي‌کند.
عده‌اي از افراد نيز به دلايل مختلف، توانايي‌هاي خود را پايين‌تر يا بالاتر از آنچه هستند، مي‌پندارند. بطور کلي نگرش و برداشت هر فرد از خودش، تأثير بسيار زيادي در زندگي تحصيلي و در شکست‌ها و موفقيت‌هاي او دارد. پژوهش‌هاي انجام شده نشان مي‌دهد، که چگونگي احساس، ادراک و نگرش هر فرد نسبت به خود، در ايجاد شکست يا موفقيت او در زندگي نقش بسيار اساسي دارد. عملکرد و نحوه تلاش افرادي که خود را توانا و کارآمد مي‌دانند، بسيار متفاوت از کساني است، که خود را ضعيف و بي‌استعداد مي‌کنند.

مفهوم خودپنداره:

خودپنداره Self-Concept برآورد کلي فرد از شخصيت خوداست اين برآورد معمولاً ناشي از ارزيابي‌هاي ذهني ويژگي‌هاي رفتاري خود است. در نتيجه خودپنداره ممکن است مثبت يا منفي باشد. خودپنداره مجموعه‌اي از عقايد، باورها و بازخوردهاي فرد درباره خودش است که بيشتر مبناي توصيفي دارد، تا قضاوت. خودپنداره را مي‌توان مجموعه‌اي از افکار و عواطفي دانست، که سبب آگاهي فرد از موجوديت خود مي‌شود. خودپنداره ترکيبي از تمامي افکار و احساس تصويري است که شخص نسبت به خود دارد. خودپنداره هر کس از همان ابتداي تولد، به ويژه از زماني که توانسته با ديگران ارتباط برقرار کند، شروع به شکل‌گيري مي‌کند. يعني بر اثر تعامل و ارتباط برقرار کردن با پدر و مادر، خواهر و برادر، بستگان و اقوام، دوستان، همکلاسي‌ها، معلم و غيره شناخت او از خود بيشتر مي‌شود و به تدريج شناسايي مجموعه ويژگي‌هاي او کامل مي‌شود. امروزه بيشتر دانشمندان و روانشناسان معتقدند که خودپنداره تعيين کننده رفتار فرد است. چنانچه فرد با موقعيت و محرکي روبرو شود که با رفتار و ارزش‌هاي او مغاير باشد، از خود مقاومت شديدي نشان مي‌دهد، ولي اگر با رفتار و ارزش‌هاي او سازگار و موافق باشد، آنها را مي‌پذيرد.


عوامل مؤثر در شکل‌گيري خودپنداره مثبت در کودکان:

1. ايجاد محيطي اَمن و آکنده از اطمينان و اعتماد براي کودک.

2. کودک بايد به نحو مطلوبي از انتظاراتي که از او مي‌رود، آگاه شود و توانايي درک قواعد و محدوديت‌ها را نيز داشته باشد.

3. فراهم کردن زمينه و شرايطي براي خود پنداره‌ مثبت، احساس فردگرايي، شايستگي، کفايت، خودباوري و تحسين از خود، به نحوي که کودک احساس کند، که خودش را دوست دارد.

4. ايجاد روابط مثبت سالم با ديگران، که در نهايت منجر به احساس پيوند صميمانه شود. احساسي از پذيرش و مقبوليت، بويژه در روابطي که مهم و اساسي قلمداد مي‌شوند.

5. ايجاد تعهد، هدف و انگيزه در زندگي فرد، بطوريکه او بتواند اهداف قابل حصول و واقع‌بينانه‌اي در زندگي خود داشته باشد و در برابر نتايج و پيامدهاي اهداف و تصميمات خود احساس مسئوليت نمايد. فردي که از احساس تعهد قوي برخوردار است، قادر است کاري را شروع کند و براساس طرح و نقشه آن را بخوبي دنبال نمايد و به انجام برساند.

6. بطور کلي مي‌توان گفت که براي افزايش حس خودپنداره مثبت در کودکان، بايد کارهاي موفقيت‌آميز سرشارشان را مورد تشويق قرار داد، براي فعاليت‌هاي تحسين برانگيز آنها ارزش و اهميت قايل شد و فرصت خودآزمايي و امتحان کردن را براي آنان فراهم کرد.

عوامل مؤثر در شکل‌گيري خودپنداره منفي در کودکان

1. محافظت و مراقبت بيش از حد از کودک.

2. زير سلطه قرار دادن کودک.

3. بي‌اعتنايي و بي‌توجهي نسبت به شخصيت کودک.

4. مهر و محبت افراطي به کودک.

5. وادار کردن کودک به کاري که قادر به انجام آن نيست.

6. توقع نابجا و بيش از اندازه از کودک

7. فقدان صميميت و رفتار نامناسب بين والدين.

8. رفتار تحقيرآميز، پرخاشگرانه و نامطلوب با کودک.

9. تزلزل و بي‌ثباتي والدين در رفتار با کودک.

10. توجه نكردن به نيازهاي اساسي کودک.


خودپنداره و رفتار بزهکارانه:

حس خودپنداره منفي با افکاري همچون احساس بي‌لياقتي، ناشايستگي، نفرت و انزجار، پستي و زبوني، سختگيري، زشتي و حماقت آشکار مي‌شود که معمولاً ناشي از ضعف و ناتواني در برابر مسايل و مشکلات، تنفر از خود و ديگران است. داشتن چنين افکار و احساساتي ممکن است فرد را به سوي مواد مخدر، بزهکاري، انحراف و سرکشي و طغيان برعليه محدوديت‌ها يا قدرت‌هاي اجتماعي بازدارنده و غيره سوق دهد.
فردي که داراي نگرش منفي است، از عمل ابلهانه و غيراخلاقي چندان احساس ناهماهنگي و ناراحتي نمي‌کند، زيرا در ساخت شناختي او، مفهوم ارتکاب به عمل خلاف با مفهوم آدم لاابالي و بي قيد کاملاً هماهنگ و سازگار است. چنين فردي انتظار دارد که کارهاي ناشايست انجام دهد. به عبارت ديگر افرادي که داراي نگرش منفي نسبت به خود هستند، براي آنها خيلي مشکل نيست که عمل خلافي را انجام دهند، زيرا ارتکاب به عمل غير اخلاقي با خودپنداره منفي آنها هماهنگ است. پژوهش‌هاي بعمل آمده نيز رابطه ميان خودپنداره منفي و رفتار بزهکارانه را تأييد كرده است.


خودپنداره و پيشرفت تحصيلي: 

در فرايند ياددهي- يادگيري، نگرش مثبت افراد نسبت به قابليت‌ها و توانايي‌هاي خود مي‌تواند نقش بسيار مهمي در کيفيت و فعاليت‌هاي آموزشي آنها داشته باشد. اغلب دانش‌آموزاني که پيشرفت مطلوبي ندارند و پيوسته دچار افت تحصيلي مي‌شوند، درباره استعداد‌هاي تحصيلي و توانايي‌هاي يادگيري خود، تصوير ذهني منفي و محدودکننده‌اي دارند، که بر اثر تعميم بخشيدن به تجربيات قبلي و نحوه تربيت و آموزش در مراحل مختلف زندگي و در طي دوران تحصيل بوجود مي‌آيند.
به اعتقاد پژوهشگران، اين نظريه که استعداد وتوانايي فرد، به عنوان مهمترين عامل موفقيت در يادگيري و پيشرفت تحصيلي او مي‌باشد، مورد سؤال و ترديد است. زيرا روانشناسان با توجه به تحقيقات زيادي که در موضوع تصور از خود و موفقيت تحصيلي انجام داده‌اند، به اين نتيجه رسيده‌اند که نگرش و تصور دانش‌آموز نسبت به خودش، دامنه و ميزان موفقيت او را در مدرسه و تحصيل آشکار مي‌سازد. بنابراين اگر کسي در مدرسه موفق مي‌شود، اين وضعيت موجب تقويت خودپنداره مثبت در او مي‌گردد. به گونه‌اي مشابه، خودپنداره مثبت نيز دستيابي به انتظارات مثبت درباره چگونگي حصول موفقيت فردرا تسهيل مي‌کند. براساس پژوهش‌هاي ديدگاه انسانگرايانه، خودپنداره مثبت و پيشرفت تحصيلي به هم مربوط هستند. به عبارت ديگر خودپنداره جزء جدايي‌ناپذير از جريان يادگيري و رشد دانش‌آموزان است. از اين رو انسانگرايان تلاش مي‌کنند که فضايي بر کلاس درس و برنامه‌هاي درسي حاکم سازند که تسهيل کننده دستيابي به خودپنداره مثبت باشد. تحقيقات نشان مي‌دهد که به استثناي خانواده، مدرسه و معلمان احتمالاً بيشترين تأثير در نحوه نگرش دانش‌آموز به خويشتن را دارند.


راهکارهايي براي افزايش خودپنداره مثبت در دانش‌آموزان:

1. تغيير دادن خودپنداره دانش‌آموز امکان پذير است، ولي اين تغيير کار ساده‌اي نيست. تغيير بايد به آهستگي و در طول زمان انجام گيرد.

2. تلاش و کوشش‌هايي که روي اعتقادات و باورهاي دانش‌آموز متمرکز باشند، تأثير و نفوذ بيشتري روي او دارند.

3. تجربيات محيطي و ارتباط دادن موفقيت دانش‌آموز با توانايي‌هاي او بسيار مفيد و مؤثر است.

4. مهمترين کاري که معلم مي‌تواند انجام دهد، کمک و حمايت عاطفي و عقلاني به دانش‌آموز است.

5. بهترين چيز براي دانش‌آموز در کلاس درس آن است که احساس امنيت و آرامش کند و مورد تشويق معلم خود قرار گيرد.

6. دانش‌آموز بايد به معلم و ساير اعضاي گروه خود اعتماد و اطمينان داشته باشد، تا بتواند نگرش و احساسات خود را بطور آشکار بيان کند.

7. دانش‌آموز بايد به اين باور برسد که در مدرسه و کلاس درس ارزشمند و مؤثر بوده، و از حمايت و محبت معلم برخوردار است.

8. معلم بايد فضايي آکنده از دلسوزي و اعتماد را در کلاس درس حاکم کند، تا دانش‌آموز احساس ترس و تهديد نکند. در صورتي که چنين محيطي فراهم نشود، تلاش‌هاي معلم براي افزايش اعتماد به نفس در دانش‌آموز بسيار محدود و مشکل خواهد شد.

SH