گياهخواري خوب است يا بد؟

 
تصميم گرفته بود گياهخوار شود و مصرف گوشت و هر فرآورده حيواني را کنار بگذارد. مي‌گفت مي‌خواهم سالم‌تر بمانم و عمر طولاني‌تري داشته باشم، اما وقتي بعد از چند ماه ديدمش، اصلا خوب به نظر نمي‌رسيد، موهايش مي‌ريخت و مدام ضعف داشت. مي‌گفت نمي‌دانم چرا اين طور شده‌ام. مگر مي‌شود از گياهخواري باشد؟ اين همه آدم در دنيا گياهخوارند.
خيلي‌ها اين روزها دلشان مي‌خواهد اين کار را انجام دهند و گياهخوار شوند آن هم به دلايل مختلف، از سالم ماندن تا حمايت از حيوانات و اين‌که حيواني کمتر کشته شود، اما اين کار درست است؟

دکتر محمدرضا وفا، متخصص تغذيه و دانشيار دانشگاه علوم پزشکي تهران مي‌گويد: افرادي که رژيم‌هاي گياهخواري دارند سه گروه هستند؛ طرفداران رژيم گياهخواري تام که بجز منابع غذايي گياهي، هيچ ماده خوراکي ديگري مصرف نمي‌کنند، افرادي که علاوه بر مواد خوراکي گياهي، شير هم مصرف مي‌کنند و افرادي که علاوه بر شير، تخم‌مرغ هم مي‌خورند. به گفته اين متخصص تغذيه، افراد گروه سوم که شير و تخم‌مرغ هم مصرف مي‌کنند، با اين رژيم مشکلات کمتري پيدا خواهند کرد.

گياهخواري با مواد غذايي غني‌شده

دکتر وفا مي‌گويد: در کشورهاي غربي، صنايع غذايي مواد خوراکي گياهي مثل غلات، حبوبات و خوراک کودکان را که بر مبناي غلات و حبوبات است، با مواد مغذي کليدي مثل کلسيم، آهن، روي، ويتامين D، ويتامين 12 B و يد که کمبودشان در تمام دنيا شايع است، غني مي‌کنند. او ادامه مي‌دهد: آنها اين کار را به بهترين شکل و با فناوري و تکنولوژي پيشرفته انجام مي‌دهند تا مصرف‌کننده اين مواد غني‌شده گياهي دچار هيچ کمبودي نشود، بنابراين در اين کشورها حتي رژيم غذايي گياهخواري تام، هيچ مشکلي براي فرد ايجاد نمي‌کند، اما در کشورهايي که تکنولوژي صنعتي اين قدر پيشرفته نيست و موادغذايي گياهي غني‌شده با ويتامين‌ها چندان وجود ندارد يا در دسترس نيست يا مقدار ماده مغذيش به اندازه کافي نيست، پيروي از چنين رژيم‌غذايي را پيشنهاد نمي‌کنيم.

به گفته دکتر وفا، در کشور ما به طور خيلي جزئي و پراکنده، خوراکي‌هاي غني‌شده مثل شير غني‌شده با ويتامين D آن هم در شهرهاي بزرگ وجود دارد. البته مقدار ويتامين اضافه شده به اين شيرها هم بسيار جزئي است و در نتيجه اگر شخصي رژيم گياهخواري داشته باشد و علاوه بر آن شير هم مصرف کند، ويتامين D بدنش يا آهن و کلسيم و روي مورد نيازش تامين نمي‌شود و دچار مشکل خواهدشد.

اين متخصص تغذيه تاکيد مي‌کند: با توجه به آنچه گفته شد، اگر کسي بخواهد در ايران رژيم‌غذايي گياهخواري داشته باشد و بجز گياهان هيچ ماده غذايي ديگري مصرف نکند، دچار اين کمبودها خواهد شد و بخصوص اگر در سنين رشد باشد، مشکلات بيشتري سراغش خواهد آمد چون از بدو تولد تا هجده سالگي بدن به مواد مغذي بيشتري نياز دارد.

نوجوان‌ها و سالمندان بيشتر در معرض خطرند

دکتر وفا مي‌گويد: کساني که ‌گياهخوار هستند، اما شير و تخم‌مرغ هم مصرف مي‌کنند، بخصوص اگر در سنين رشد يا جزو گروه‌هاي آسيب‌پذير مثل خانم‌هاي باردار و شيرده و سالمندان و بيماران باشند، زير نظر متخصص تغذيه مي‌توانند رژيم گياهخواري داشته باشند، ولي هرگز نبايد مصرف خوراکي‌هاي حيواني را به صفر برسانند.

گياهخواران هم چاق مي‌شوند

دکتر وفا معتقد است: با مصرف خوراکي‌هاي صددرصد گياهي احتمال چاقي و اضافه‌وزن بسيار کم است ولي در بين موادغذايي گياهي، موادي هم وجود دارند که اگر انتخاب شوند، نه تنها باعث کاهش وزن نمي‌شوند، بلکه افزايش وزن را هم در پي خواهند داشت.

او مي‌افزايد: مثلا دانه‌هاي روغني يا روغن‌هاي گياهي مثل روغن‌زيتون، ذرت، آفتابگردان و کانولا همه منشا گياهي دارند، ولي بين تمام خوراکي‌ها، کالري روغن‌ها بسيار بالاست يعني يک گرم روغن، 9 کيلوکاري انرژي دارد. اين متخصص تغذيه توضيح مي‌دهد: مثلا درست است که مي‌گوييم روغن‌زيتون سالم‌ترين روغن‌هاي گياهي است و اصلا با روغن جامد و مارگارين و... قابل مقايسه نيست، اما اگر همين روغن هم زياد مصرف شود، مي‌تواند مضر باشد و باعث اضافه‌وزن و چاقي خواهد شد. به گفته دکتر وفا، نسبت کل کالري دريافتي با کل کالري‌اي که بدن نياز دارد، مهم است و حتي اگر گياهخوار باشيم ولي بيش از نياز بدن کالري مصرف کنيم، چاق خواهيم شد.

تنوع را فراموش نکنيم

تنوع در رژيم‌غذايي بسيار اهميت دارد. دکتر وفا با بيان اين جمله ادامه مي‌‌دهد: گياهخواران بايد رژيم‌غذايي متنوعي داشته باشند و مواد خوراکي مختلفي از صيفي‌جات، ميوه‌ها، سبزي‌ها و... در برنامه غذايي خود بگنجانند و با آنها غذاهاي متفاوتي درست کنند. او مي‌افزايد: هم در خوراکي‌هاي گياهي و هم حيواني تنوع وجود دارد مثلا نان، برنج، ماکاروني، سيب‌زميني، انواع ميوه‌ها و سبزي‌ها همه خوراکي گياهي‌اند، اما مساله اين است که اگر کسي در ايران رژيم گياهخواري بگيرد خود را به خطر مي‌اندازد و در معرض کمبودهايي قرار مي‌دهد چون برخي ويتامين‌ها مثل B12 با مصرف گوشت به بدن مي‌رسند.

رفع کمبود با مکمل‌ها عاقلانه نيست

دکتر وفا با اشاره به اين‌که يک اصل اساسي در تغذيه سالم اين است که هر فرد سالمي بايد در وهله اول بتواند تمام نيازهاي تغذيه‌اي‌اش را از طريق خوراکي و آشاميدني‌هاي طبيعي دريافت کند، مي‌افزايد: حالا اگر با وجود اين، فردي در معرض کمبود آهن قرار گيرد، پزشک در دوز مشخص و به مدت مشخص برايش مکمل آن را تجويز مي‌کند، ولي اين‌که فردي به خيال خود بخواهد رژيم غذايي‌اش را با گياهخواري اصلاح کند و مکمل هم مصرف کند، ايده درستي نيست چون اولويت اين است که با مصرف خوراکي‌ها تمام نيازهاي بدن تامين شود نه مصرف مکمل.