آموزش شیمی و مشاوره درسی

معادله نوشتاری: معادله واکنش که تنها شامل نام واکنش دهنده ها درسمت چپ و نام فرآورده ها درسمت راست می باشد.

 معادله نمادی: معادله کامل واکنش که در آن از نمادها و فرمول های شیمیایی مواد واکنش دهنده و فرآورده استفاده می کنیم و حالت فیزیکی آن ها و شرایط انجام واکنش نیز ذکر می شود.

 واکنش سوختن: واکنشی که در آن واکنش دهنده با سرعت و شدت با اکسیژن ترکیب می شود و فرآورده اکسیژن دار به همراه انرژی آزاد شده بشکل نور و گرما، به دست می آید. مثل سوختن هیدروکربن ها وسوختن فلز منیزیم.

 واکنش اکسایش: واکنشی که در آن واکنش دهنده با سرعت کم با اکسیژن واکنش می دهند مثل زنگ زدن آهن در هوای مرطوب  یا اکسایش تدریجی نوار منیزیم با گذشت زمان.

 واکنش سنتز یا ترکیب: دو یا چند واکنش دهنده با هم واکنش می دهند و یک فرآورده می سازند.

واکنش تجزیه: یک واکنش دهنده اکثراً با اعمال انرژی مثلاً گرما به دو یا چند فرآورده تبدیل می شود.

واکنش جابجایی یگانه: واکنشی که در آن یک فلز قوی تر (کاهنده تر) جای یک فلز ضعیف در یک ترکیب دو یا چندتایی را می‌گیرد و یا یک نافلز قوی تر (اکسنده تر) جای یک نافلز ضعیف را در یک ترکیب  می گیرد.

واکنش جابجایی دوگانه: جای فلزات یا نافلزات در واکنش دهنده ها با هم عوض می شود. تولید فرآورده های نامحلول (رسوب ها) یا آب یا گازها که از محیط واکنش خارج می شوند باعث پیشرفت این واکنش ها می شود.

استوکیومتری: بخشی از علم شیمی که به روابط کمی ونسبت های ترکیب شدن میان واکنش دهنده ها و فرآورده ها می پردازد.

مول:به تعداد 10²³×022/6 ذره یک مول گویند و واحد تعداد در سیستم SI می باشد.

فرمول تجربی:  فرمول شیمیایی ترکیب که علاوه بر نوع وتعدادعنصرهای سازنده مولکول، ساده ترین نسبت صحیح (غیر کسری) میان اتم ها را مشخص می کند.

تجزیه عنصری: روشی که در طی آن نوع عنصرهای تشکیل دهنده و درصد جرمی هریک از آن ها در ترکیب شیمیایی معین می شود و فرمول تجربی ترکیب به دست می آید.

درصد خلوص ماده: عددی که نشان دهنده میزان خالص بودن ماده بر حسب درصد است و از رابطه زیر محاسبه  می شود: 

                                           جرم ماده خالص

                                 100× _____________    =درصد خلوص ماده

                                           جرم ماده ناخالص

قانون آووگادرو: در دما و فشار ثابت یک مول از گازهای مختلف حجم ثابت و برابری دارند.

حجم مولی گازها در شرایط STP: در دمای C ^o š و فشار 1 اتمسفر (mmHg 760) یک مول از هر گاز حجم ثابت L 4/22  را اشغال  می کند.

 غلظت مولی (مولار):  تعداد مول های حل شده در یک لیتر محلول را گویند.

 واکنش دهنده محدود کننده: واکنش دهنده ای که در طی واکنش به اتمام می رسد.

 واکنش دهنده اضافی: واکنش دهنده ای که مقداری از آن در طی واکنش اضافه می ماند.

 مقدار عملی (بازده عملی): جرمی از فرآورده که در طی واکنش در عمل تولید می شود و کمتر از میزان تئوری مورد انتظار است که در محاسبات به دست می آید.

 مقدار نظری: جرمی از فرآورده ها که از نظر تئوری انتظار داریم تولید شود و جرم ایده آل محسوب می شودکه در محاسبات به دست می آید.

بازده درصدی: نسبت بازده عملی به بازده نظری را درصد ضرب می کنند. 

                                                مقدار علمی

                                     100× ___________ =بازده درصدی واکنش

                                                 مقدار نظری

واکنش مولد گاز: واکنش تجزیه زیر که باعث تولید گاز N₂ مورد نیاز برای پرشدن کیسه های هوا در خودروها می شود:  2Na(s)+3N₂(g) 2NaN₃(s 

ترموشیمی (گرماشیمی):   علمی است که به بررسی و مطالعه کمی و کیفی انرژی گرمایی مبادله شده در واکنش ها، تغییرات آن و تاثیری که بر حالت ماده دارد، می پردازد.

ظرفیت گرمایی: مقدار گرمای مورد نیاز برای افزایش دمای جسم به اندازه یک درجه سلسیوس است.

ظرفیت گرمایی ویژه: مقدار گرمایی است که برای افزایش دمای یک گرم از جسم به اندازه یک درجه سلسیوس لازم است.

               مقدار گرمای مبادله       ظرفیت گرمایی

               ______________   =   ___________  = ظرفیت گرمایی ویژه

               تغییر دما × جرم                جرم جسم

q                                                          

(C=  ـــــــــــــ ,j.g^-1º.C^-1)                                              

                                             m.rT    

 ترمودینامیک: علمی که به مطالعه راه های مختلف انتقال انرژی و تبدیل شکل های مختلف آن به هم  می پردازد.

سامانه (سیستم): بخشی از جهان که برای مطالعه تغییرات انرژی انتخاب می شود.

محیط: به فضا و چیزهای اطراف سامانه انتخاب شده محیط می گویند.

سامانه باز: سامانه ای که هم انرژی و هم ماده را با محیط اطراف مبادله می کند.

سامانه بسته: سامانه ای که با محیط انرژی مبادله می کند نه ماده، سامانه بسته است.

سامانه منزوی( ایزوله):   سامانه ای که نه ماده نه انرژی بامحیط مبادله می کند.

خواص ترمودینامیکی:   خواصی که برای توصیف سامانه، اندازه گیری و بیان می شوند.

خواص مقداری: خواصی از سامانه که به مقدار ماده بستگی دارد مثل جرم، گرما، غلظت و...

خواص شدتی: خواصی از سامانه که به مقدار ماده بستگی ندارد مثل چگالی ، ظرفیت گرمایی ویژه و...

انرژی درونی:   مجموع انرژی جنبشی و پتانسیل که در کل ذرات یک سامانه وجود دارد.

خواص تابع حالت:   خواصی از سامانه که فقط به حالت آغازی و پایانی سیستم بستگی دارد و به مسیر انجام فرآیند بستگی ندارد واز هر مسیری که فرآیند انجام شود مقدار آن ها تغییری نمی کند: انرژی درونی (E) آنتالپی (H) ظرفیت گرمایی (C) آنتروپی (S) ، انرژی آزاد گیبس (G)، فشار (P) ، دما (T) و حجم (V) تابع حالت هستند.

خواص تابع مسیر:   خواصی از سامانه که مقدار آن به مسیر انجام فرآیند بستگی دارد و درمسیرهای مختلف انجام فرآیند متفاوت است: گرمای واکنش (q) وکار (W) تابع مسیر هستند.

گرمای واکنش (آنتالپی واکنش):   گرمای مبادله شده در طی واکنش که در فشار ثابت (q_p) اندازه گیری می شود. آن را با H∆  نشان می دهند.

حالت استاندارد ترمودینامیکی: شرایط ویژه ای که برای اندازه گیری گرمای همه واکنش ها در شرایط یکسان تعریف می شود و شامل پایدارترین شکل ماده خالص در فشار یک اتمسفر و دمایی مشخص است.

آنتالپی استاندارد (H^o∆ ): گرمای واکنش که در شرایط استاندارد ترمودینامیکی اندازه گیری می شود.

آنتالپی استاندارد تشکیل (_تشکیلH^o∆): آنتالپی واکنش تشکیل یک  مول ماده مرکب از عناصر اولیه سازنده خود که همگی در حالت استاندارد خود قرار داشته باشند را آنتالپی استاندارد تشکیل می گویند.

آنتالپی سوختن  (_سوختنH^o∆): آنتالپی واکنش سوختن یک مول ماده که در حالت استاندارد خود قرار دارد، در مقدار کافی اکسیژن راآنتالپی استاندارد سوختن می گویند.

آنتالپی استاندارد تبخیر (_تبخیرH^o∆ ): به آنتالپی واکنش تبخیر یک مول از ماده در دمای جوش خود آنتالپی استاندارد تبخیر می گویند.

آنتالپی استاندارد ذوب (_ذوبH^o∆ ): به آنتالپی واکنش ذوب شدن یک مول از ماده ای جامددر دمای ذوب خود آنتالپی استاندارد ذوب می گویند.

آنالپی استاندارد تصعید (_تصعیدH^o∆ ): به آنتالپی واکنش تصعید یک مول از ماده آنتالپی استاندارد تصعید می گویند.

متوسط آنتالپی پیوند: متوسط آنتالپی واکنش تفکیک یک مول از یک پیوند خاص را می گویند.

گاز آب: با عبور دادن بخار آب از روی زغال چوب در دمایC ^100 مخلوطی از دو گاز H₂ و CO به دست می آید که به آن گاز آب می گویند.

آنتروپی (S):  کمیتی ترمودینامیکی است که بیان کننده میزان بی نظمی یک سامانه است.

انرژی آزاد گیبس (G): مقدار انرژی در دسترس برای انجام یک فرآیند را می گویند.

با توجه به علامت مقدار تغییر آن (G∆) می توان پیش بینی کرد که یک تغییر خودبخودی انجام می شود یا خیر.

فاز: بخشی از ماده که تمامی آن از نظر خواص شدتی و ترکیب شیمیایی یکسان باشد.

محلول: مخلوط همگن و تک فازی را محلول می گویند.

هگزان: مایعی بی رنگ و فرار با فرمولC₆H₁₄  یک حلال آلی و ناقطبی از خانواده آلکان ها که از تقطیر نفت خام به دست می آید و به عنوان رقیق کننده رنگ ها کاربرد دارد.

اتانول: مایعی بی رنگ و فرار با فرمول C₂H₅OH که بعد از آب مهمترین حلال صنعتی است و در ضدعفونی کردن زخم ها و تولید مواد دارویی آرایشی و بهداشتی بکار می رود.

اَستون: مایعی بی رنگ و فرار با نام علمی دی متیل کتون یا پروپانون که به هر نسبت در آب حل می شود و حلال مناسب چربی ها رنگ ها وا نواع لاک هاست.

 O                                                      

 ||                                                       

 CH₃  — C — CH₃                                                    

انحلال پذیری: بیشترین مقدار از یک حل شدنی بر حسب گرم که در 100 گرم آب حل شود و در دمای معین آن را اشباع کند.

 آنتالپی انحلال: تغییر آنتالپی ناشی از حل شدن یک مول حل شونده در مقدار زیادی حلال را آنتالپی انحلال می گویند.

آب پوشی: در انحلال یک ترکیب یونی به مرحله جدا شدن مولکول های آب از یکدیگر (گرماگیر)  و تشکیل پیوند یون – دو قطبی بین مولکول های آب ویون های  ایجاد شده مرحله آب پوشی می گویند و آب پوشی مجموعاً گرماده می باشد.

درصد جرمی: به مقدارماده حل شدنی بر حسب گرم می گویند که در 100 گرم محلول حل شده است.

                                                    جرم حل شونده

                                        100× ______________ = درصد جرمی

                                                       جرم محلول

ppm: به مقدار ماده حل شدنی که در یک میلیون واحد جرمی محلول وجوددارد ppm گفته می شود و از آن برای بیان غلظت در محلول های بسیار رقیق استفاده می شود.

                                                                جرم حل شونده

                                                    10⁶× ______________ = ppm

                                                                  جرم محلول

درصد حجمی: به حجم ماده حل شونده در 100 واحد حجمی محلول گفته می شود.

                                                    جرم حل شونده

                                         100× ______________ = درصد حجمی

                                                       حجم محلول 

غلظت معمولی: به مقدار ماده حل شدنی بر حسب گرم می گویند که در یک لیترمحلول وجود دارد.

                                          جرم حل شونده به گرم

                                          __________________ = غلظت معمولی

                                             حجم محلول به لیتر  

غلظت مولار (مولاریته) : به تعداد مول های ماده حل شدنی که در یک لیتر محلول وجوددارد می گویند.

                                   تعداد مولهای حل شونده      

                                   __________________  = غلظت مولار(مولاریته)

                                     جرم محلول به لیتر 

غلظت مولال (مولالیته): به تعداد مول های ماده حل شدنی که در 1000 گرم حلال وجود دارد می گویند.

                                تعداد مولهای حل شونده      

                                 __________________ = غلظت مولالیته (مولالیته)

                                   جرم حلال به کیلوگرم

خواص کولیگاتیو: خواصی که به تعداد ذرات ماده حل شدنی در محلول وابسته است نه به نوع و خواص شیمیایی آن ها و شامل فشار بخار، نقطه جوش و نقطه انجماد محلول ها می شود.

اثر تیندال: به پخش نور مرئی در مخلوط های کلوئید که باعث آشکار شدن مسیر عبور نور می شود می گویند.