الگوی جدید ارزشیابی تحصیلی

ارزشیابی تحصیلی، فعالیتی است که معلم، در جریان تدریس خود انجام می دهد. این فعالیت، شامل جمع آوری اطلاعات و داوری درباره وضعیت یادگیری و پیشرفت دانش آموز است. جمع آوری این اطلاعات از طریق شیوه های مختلف صورت می پذیرد و نیازمند کسب مهارت و دانش کافی در این زمینه است. معلم باید با استفاده از نتایج حاصل از سنجش و ملاحظه اهداف و انتظارات آموزشی درباره وضعیت فرد داوری کرده، ضعف ها و قوت های دانش آموز را مشخص کند و برای بهبود فعالیت های یادگیری به او توصیه هایی را ارائه دهد.

متأسفانه فرآیند سنجش و ارزشیابی در کشور ما، مطابق عرف، فقط شامل ارزیابی مجموعی یا نهایی است که در پایان دوره آموزشی به منظور تشخیص پیشرفت تحصیلی و رتبه بندی صورت می گیرد. در این روش تمامی تلاش معلم، دانش آموز، والدین و کل نظام آموزشی معطوف به آزمون های نهایی و نمره آنهاست و ماحصل همه زحمت ها در یک عدد یک یا دورقمی خلاصه می شود. این نمره، نه تنها ملاک قضاوت و تصمیم گیری در خصوص دانش آموز است، بلکه به نوعی ارزشیابی از عملکرد معلم، مربی، مدیر، والدین و نظام آموزشی نیز تلقی می شود. تردیدی نیست که نتایج حاصل از این گونه تصمیم گیری ها دقیق نبوده و ممکن است عواقب ناگواری به همراه داشته باشد. به عبارت دیگر به جای آن که نظام ارزشیابی و اندازه گیری در خدمت آموزش و رشد و توسعه دانش فراگیران و معلمان قرار گیرد، فرآیند تدریس و یادگیری در خدمت نظام سنجش و آزمون درآمده است و ملاک قضاوت در مورد عملکرد نظام و دانش آموز در یک مقیاس صفر تا بیست خلاصه می شود.

دفتر ارزشیابی تحصیلی و تربیتی سابق در وزارت آموزش و پرورش با توجه به رویکردهای جدید ارزشیابی، پس از مطالعات فراوان و در پاسخ به رأی صادره در جلسه ۶۷۴ مورخ ۲/۵/۸۱ شورای عالی در خصوص تبدیل مقیاس کمی صفر تا ۲۰ به مقیاس کیفی، طرح ارزشیابی توصیفی را ارائه داد.

این طرح، الگویی کیفی است که تلاش می کند برخلاف الگوهای رایج ارزشیابی، به جای کمی، از طریق توجه به معیارهای برنامه درسی و آموزشی به عمق و کیفیت یادگیری دانش آموزان توجه کند و توصیفی از وضعیت آنها ارائه دهد و ارزشیابی را در خدمت آموزش و یادگیری قرار دهد.

مهمترین ویژگی های الگوی ارزشیابی توصیفی عبارت است از:

توجه به تنوع و تغییر مقیاس سنجش؛

توجه به یادگیری دانش آموز؛

توجه به تنوع و تغییر ابزارهای ارزشیابی؛

توجه به انتظارات برنامه درسی؛

توجه به اهمیت سازگاری اجتماعی در کنار پیشرفت تحصیلی؛

توجه به اهمیت بهداشت روانی در فرآیند یاددهی یادگیری،

توجه به حیطه های مختلف یادگیری.

این طرح با مد نظر قرار دادن ویژگی های یادشده، همراه با ایجاد تغییرات بنیادی در نظام موجود ارزشیابی تحصیلی تهیه شد. این تغییرات عبارتند از:

تغییر مقیاس فاصله ای صفر تا ۲۰ به مقیاس ترتیبی(در حد انتظار نزدیک به انتظار نیازمند به تلاش بیشتر)

در طول سالیان دراز، نمره ۲۰ بسیار مورد احترام و توجه بوده است و معلمان ما نتایج آزمون ها را بر اساس آن به دانش آموزان و والدین بازخورد داده اند که همین امر باعث رقابت نامطلوب شده است. مقیاس های ترتیبی کمتر ایجاد رقابت می کند و مشکلات نمره های کمی را ندارند؛ زیرا با مقیاس های ترتیبی و بازخوردهای توصیفی، دانش آموزان دیگر نگران کسب نمره نیستند. آنها به دنبال شناخت اشتباه خود در فعالیت های یادگیری هستند. والدین نیز از فرزندانشان نمره نمی خواهند و به جای این که از آنان بپرسند امروز چند گرفته ای؟ می پرسند: امروز چه یاد گرفته ای؟ تغییر مقیاس فاصله ای به مقیاس ترتیبی، یعنی حذف یکی از عوامل استرس آور در کلاس درس.

تغییر تأکید از ارزشیابی پایانی به ارزشیابی تکوینی

در نظام آموزش سنتی رایج در کشور ما، معلمان سعی می کردند از طریق ارزشیابی پایانی، نتایج یادگیری دانش آموزان را به شکل نمره گزارش دهند و توجهی به چگونگی یادگیری و بهبود آن نداشتند. در ارزشیابی توصیفی، معلم ارزشیابی را در خدمت آموزش قرار می دهد؛ به عبارت دیگر تلاش می کند که ارزشیابی های او به یادگیری بهتر منجر شود. به همین دلیل در فرآیند یادگیری، ضعف ها و قوت های یادگیری دانش آموز برای برطرف کردن و بهبود بخشیدن، بررسی می شود.

تنوع بخشی به ابزارهای جمع آوری اطلاعات

در شیوه سنتی رایج، اطلاعات عمدتاً از طریق آزمون های مواد کاغذی(امتحان) و پرسش های کلاسی جمع آوری می شد. اما در طرح ارزشیابی توصیفی، ابزارهای جمع آوری متنوع شده اند و علاوه بر آزمونهای مواد کاغذی و پرسش های کلاسی، ابزارهای دیگری مانند پوشه کار، روش های ثبت مشاهده، تکالیف درسی و آزمون های عملکردی نیز مورد استفاده قرار می گیرند. اساس کار در تنوع بخشی به ابزارهای گردآوری اطلاعات از وضعیت یادگیری دانش آموز، واقعی تر کردن اطلاعات است که همان مشاهده کودک در حین فعالیت و بررسی آثار و محصولات یادگیری است.

تغییر در ساختار کارنامه

در طرح ارزشیابی توصیفی، کارنامه تحصیلی، «گزارش پیشرفت» نام گرفته است. در گزارش پیشرفت توضیحات مفصل تر و عمیق تری به شکل توصیفی در خصوص رشد و پیشرفت دانش آموز به والدین ارائه می شود.

همچنین در این گزارش تنها به وضعیت درسی صرف، توجه نمی شود، بلکه به ابعاد عاطفی، جسمانی و اجتماعی دانش آموز نیز توجه شده است. توصیه های ارائه شده در این گزارش نیز باعث می شود والدین دریابند که کودکشان احتمالاً در چه بخشی از انتظارات آموزشی، مشکلاتی دارد و برای بهبود عملکرد تحصیلی فرزندشان چه باید بکنند.

تغییر در مرجع تصمیم گیرنده درباره ارتقای دانش آموزان

در نظام سنتی ارزشیابی تحصیلی، تصمیم گیری درباره ارتقای دانش آموز به نمره های پایانی او بستگی دارد. در این نظام شرایطی که از پیش تعیین شده است و بر اساس نمره های کسب شده مشخص می شود که آیا دانش آموز می تواند به پایه بالاتر ارتقا یابد یا این که باید پایه مربوطه را تکرار کند. تصمیم گیری را حتی در سالهای اخیر به عهده رایانه گذاشته بودند و رایانه به راحتی مشخص می کرد که فردی اجازه ارتقا دارد یا خیر!